Sama fizjoterapia i ćwiczenia bywają niewystarczające. Często pomóc może farmakoterapia, zwłaszcza stosowana łącznie z fizjoterapią.
Ogniskowe skurcze i spastyczność
Niekiedy leczenie może być ukierunkowane na konkretne, dotknięte swastyką mięśnie lub grupy mięśniowe. Ten sposób leczenia nosi nazwę blokady nerwowo - mięśniowej
( czasem określanej też mianem blokady neurolitycznej).
Lek wstrzykuje się bezpośrednio w wybrany mięsień, co powoduje jego rozkurcz i wydłużenie.
Skuteczna blokada nerwowo - mięśniowa przeciwdziała napięciu mięśnia i zapobiega występowaniu skurczów, ale powoduje także, że mięsień jest niezdolny do kurczenia się i wykonywania pracy,
a więc powoduje jego osłabienie.
Z tego względu, ten sposób leczenia może nie wszystkim odpowiadać, choć może być pomocny w przypadkach, gdy skurcze lub sztywność mięśni znacznie utrudniają codzienne czynności i poruszanie się.
Dla uzyskania maksymalnego efektu blokadę nerwowo - mięśniową powinno się łączyć z fizjoterapią. Uogólnione skurcze i spastyczność
Skurcze i spastyczność nie zawsze dotyczą pojedynczych mięśni, w przypadku których można zastosować leczenie miejscowe. Przy objawach uogólnionych pomocne mogą być inne leki.
W tym przypadku potrzeba czasu by dobrać odpowiedni preparat skuteczny, ale nie dający uciążliwych działań ubocznych. Niewykluczone, że leki zostaną zastosowane w skojarzeniu,
jednak zawsze najlepiej zacząć od monoterapii, aby stwierdzić, jakie jest działanie leku.
W celu utrzymania prawidłowej pozycji ciała przez dłuższy czas stosuje się niekiedy kortezy i szyny. Pomagają one przeciwdziałać przyjmowaniu przez poszczególne mięśnie pozycji utrudniających wykonywanie
codziennych czynności lub powodujących powikłania.
Na przykład, jeśli sztywność mięśni powoduje zgięcie nogi w kolanie, szyny rozciągają skurczone, skrócone mięśnie i umożliwiają wyprost nogi. Umożliwia to przyjęcie i utrzymanie pozycji stojącej.
W tym samym celu mogą być wykorzystane barierki lub drabinki do ćwiczeń, pozwalające na rozciąganie mięśni w pozycji stojącej, nawet jeśli stanie bez podparcia jest trudne lub niemożliwe.
Sposób siedzenia czy leżenia również może pomóc uporać się ze skurczami i sztywnością mięśni w skurczu. W utrzymaniu prawidłowej postawy pomagają specjalnie zaprojektowane łóżka i krzesła.
Czasem wystarczy odpowiednie rozmieszczenie poduszek i wałków.
Blokada nerwowo - mięśniowa w leczeniu skurczów i napięcia konkretnych mięśni
| Nazwa preparatu |
Jak szybko zaczyna działać blokada? |
Jak długo utrzymuje się działanie blokady? |
Działania niepożądane i ostrzeżenia |
| Toksyna botulinowa (czasem określana mianem "botox") |
Od 12 do 7 dni po wstrzyknięciu |
Zazwyczaj od 3 do 4 miesięcy. Leczenie można powtórzyć po 3 miesiącach |
Może nastąpić osłabienie danego mięśnia. Nie zaleca się stosowania toksyny otulinowej w dużych dawkach, więc dla maksymalnego efektu łączy się ją czasem z wstrzyknięciem alkoholu lub fenolu.
U niektórych pacjentów rozwija się oporność na jeden typ toksyny otulinowej. Stosowanie najmniejszej skutecznej dawki może opóźnić narastanie oporności.
Pomocne może być też naprzemienne stosowanie dwóch różnych rodzajów toksyny ( typu A i typu B) |
| Wstrzyknięcie alkoholu lub fenolu |
Natychmiast |
Skutki są trwałe |
Może nastąpić osłabienie leczonego mięśnia. |
Z czasem, jeśli początkowo nie widać oczekiwanych wyników, lekarz może zwiększyć dawkę lub połączyć lek z innymi preparatami. Jeśli czujemy, że konieczna jest zmiana dawki lub preparatu,
bezwzględnie należy to przedyskutować z lekarzem.
Leków nie wolno odstawiać nagle bez konsultacji z lekarzem. |
Warto pamiętać, że podczas przyjmowania każdego z leków może nastąpić zauważalne osłabienie. Bywa to działaniem niepożądanym lub wynika z faktu,
że zmniejszenie sztywności mięśni osłabia równocześnie ich zdolność do utrzymania właściwej postawy.
Leków tych nie powinno się traktować jako panaceum na wszystkie dolegliwości, jednak farmakoterapia w połączeniu z ćwiczeniami i fizjoterapią łagodzi objawy.
W tabeli przedstawiono niektóre preparaty często stosowane w leczeniu uogólnionych skurczów i spastyczności mięśni w przebiegu stwardnienia rozsianego.
Farmakoterapia w uogólnionych skurczach i sztywności mięśni
| Nazwa preparatu chemiczna (handlowa) |
Postać farmaceutyczna |
Dzialanie |
Działania niepożądane i środki ostrożności |
| Baclofen (Baclofen, Lioresal) Lek z ogólnej grupy leków refundowanych, grupa podstawowa. Limit cenowy: 10mg = 3,20 PLN 25mg = 4,14 PLN |
Tabletka lub płyn |
Zmniejsza napięcie mięśniowe, działa na ośrodkowy układ nerwowy. Może zmniejszać ilość skurczów i siłę napięcia mięśni |
Senność, nudność, suchość w ustach i zawroty głowy. |
| Tyzanidyna (Sirdalud) Refundacja 50% dla osób z SM Limit cenowy: 4mg= 18,82 PLN; MR 6mg o rzedłużonym działaniu, Limit cenowy: 58,06PLN |
Tabletka |
Zmniejsza napięcie mięśniowe, działa na ośrodkowy układ nerwowy. Zmniejsza sztywność i skurcze mięśni. Ma zastosowanie zwłaszcza w leczeniu bolesnych skurczów nocnych.
Ze względu na krótki czas działania: tylko 36 godzin może być stosowany w konkretnych porach, kiedy wymagane jest złagodzenie objawów, np. przed snem.
|
Senność, zmęczenie , suchość w ustach i zawroty głowy. Rzadko powoduje omamy. Pacjentów należy monitorować pod kątem wpływu leku na wątrobę. |
| Gabapetyna ( Neurontin) Lek dostępny za opłatą ryczałtową tylko dla chorych na padaczkę |
Tabletka |
Przeciwdrgawkowe, hamujący nadmierne przewodnictwo sygnałów w ośrodkowym układzie nerwowym mogącym wywołać skurcze. Lek stosuje się rzadziej niż Baclofen czy Tyzanidynę w leczeniu skurczów
i sztywności mięśni w SM, ale może się okazać odpowiedni dla niektórych pacjentów. |
Senność , zmęczenie i zawroty głowy |
| Dantrolene sodium (Dantrolene) Pełnopłatny |
Iniekcje |
Działa bezpośrednio na mięśnie, hamując ich kurczliwość |
Często występują działania niepożądane; senność, zmęczenie, zawroty głowy, nudności, zaburzenia mowy i brak koordynacji ruchowej. Pacjentów należy uważnie monitorować pod kątem wpływu leku na wątrobę.
|
| Tetrazepam ( Myolastan, Myomax, Tetraratio).Lek pełnopłatny |
Tabletka |
Tłumi centralny układ nerwowy. Silnie zwiotcza mięśnie szkieletowe. Ma działania przeciwdrgawkowe i uspakające w stanach niepokoju oraz lęku. |
Osoby z niewydolnością nerek lub wątroby powinny powiadomić o tym lekarza przed rozpoczęciem leczenia. Leku nie można podawać przy jaskrze, porfirii oraz w miastenii gravis.
Po dłuższym stosowaniu preparatu może pojawić się uzależnienie. Aby go uniknąć należy stopniowo wycofywać lek zmniejszając dawkę. |
| Tolperisone Mydocalm, Mydocalm fotre. Lek pełnopłatny |
Tabletka, iniekcje |
Rozluźnia napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych, rozszerza naczynia obwodowe i poprawia ukrwienie kończyn. |
Dobrze tolerowany. Niekiedy mogą wystąpić bóle głowy, uczucie pieczenia oczu, osłabienie i senność a także suchość w ustach |
| Diazepam (Diazepam, Relanium) Lek dostępny za opłatą ryczaltową dla chorych na padaczkę |
Tabletka |
Zmniejsza napięcie mięśniowe, działa na ośrodkowy układ nerwowy. Zmniejsza sztywność i skurcze mięśni. Ze względu na działania uboczne przy większych dawkach,
lek stosuje się głównie na noc |
Senność i osłabienie. Diazepam jest benzodiazepiną, lekiem, który przy dłuższym stosowaniu może wywołać uzależnienie, więc nie powinno się go stosować zbyt długo.
W tej kwestii można poradzić się lekarza |
| Pompa baclofenowa (Baclofen podawany podpompowo) |
Wlew podoponowy. Lek podaje się w automatycznym wlewie do przestrzeni otaczającej rdzeń kręgowy. Dawkowanie kontroluje niewielka pompa wszczepiona chirurgicznie w okolicy pasa. |
Pomaga pacjentom z ciężkimi skurczami lub sztywnością mięsni, którym nie pomogły preparaty w postaci tabletek. Dostarczanie leku bezpośrednio do obszaru działania zwiększa jego skuteczność.
Z tego względu dawkowanie może być mniejsze, co maksymalnie
ogranicza skutki uboczne. Zakładanie i doładowywanie pompy oraz zmiana dawkowania powinny być wykonywane przez personel medyczny |
Początkowo zawroty i bóle głowy oraz splątanie, ale objawy te ustępują zwykle z upływem czasu. Do ewentualnych zagrożeń należą zakażenia, przemieszczanie się urządzenia oraz niewłaściwa dawka leku.
Nowsze modele pompy ograniczyły zawodność sprzętu |
| Ciekły fenol |
Wlew podoponowy. Lek podaje się bezpośrednio dom płynu otaczającego rdzeń kręgowy |
Skuteczny u pacjentów ze skurczami o bardzo dużym nasileniu, nie odpowiadających na fizjoterapię ani na inne leki. Fenol niszczy włókna nerwowe kontrolujące czucie i ruch,
a więc wstrzyknięcie fenolu na pewnym poziomie wokół rdzenia kręgowego może znieść skurcze w dolnej części ciała. Działanie utrzymuje się przez kilka miesięcy, po których wstrzyknięcie można powtórzyć |
Fenol wpływa na wszystkie włókna nerwowe w dolnym odcinku rdzenia kręgowego, więc może spowodować osłabienie mięśni kończyn dolnych oraz zwieraczy pęcherza moczowego i odbytnicy.
Stosowany tylko u pacjentów, którzy już utracili kontrolę nad mięśniami w tych partiach ciała. |
Leki zawierające wyciągi z konopi indyjskich - Savitex
Odkąd badaczom udało się wyizolować pewne składniki konopi indyjskich określanych jako "kanabinole" , trwają prace nad wykorzystaniem ich działania u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.
Sativex - jest jednym z leków zawierających wyciąg z kopopi, które badano w celu oceny ich ewentualnego działania w przypadku skurczów, spastyczności i bólów mięśni.
Lek ten przyjmuje się w postaci aerozolu, podjęzykowo lub dopoliczkowo.
Dawka preparatu zależy od ilości wykonanych rozpyleń. Do działań niepożądanych należą m.in. zawroty głowy, senność i uczucie odurzenia. Nieznane są jeszcze długofalowe efekty stosowania leku.
Obecnie Savitex jest dostępny w Kanadzie i w Wielkiej Brytanii ( lek nie został również zarejestrowany do obrotu w Polsce.
Brytyjscy lekarze pierwszego kontaktu sporadycznie przepisują Savitex imiennie dla konkretnych pacjentów z SM, ale stanowi to wyjątek niż regułę. Dostępność leku może jednak ulec zmianie. |
